Mới khoảng 5000 trước thôi, não bộ con người đã có bước đột phá lớn: Khởi nguồn từ những dây thần kinh có thể hiểu rõ được từng vết gạch trên phiến đất sét cùng biểu tượng từ những hình vẽ trên hang, bộ não đã phát triển khả năng liên kết âm thanh của ngôn ngữ nói với đống ký hiệu trừu tượng mà ta gọi là từ ngữ. Nói cách khác, con người đã học được cách đọc.
Chính hành động đọc đã kích hoạt cả một bản giao hưởng hoạt động não bộ, kích thích không chỉ hệ thống thị giác và thính giác mà còn cả các dây thần kinh gây dựng ý nghĩa, kích hoạt cảm xúc cùng ký ức được mã hóa. Khi đọc, não bộ đã thực hiện nhiều hành động hơn là chỉ thấu hiểu những từ ngữ xuất hiện ngay trước mặt. Nó cho phép bạn đồng cảm với những người mình chưa bao giờ gặp, được hòa vào những ý tưởng thách thức đầy cảm hứng, tưởng tượng về nhiều thế giới khác biệt.
Ấy là, trong trường hợp bạn nhớ được những gì mình đang đọc thôi.
Ngay lúc này đây, khi đọc mấy dòng này, bạn biết rằng dù mắt mình đang liếc từ trái qua phải, bạn gần như chẳng hiểu được hết ý nghĩa của từng chữ đâu. Có lẽ bạn sẽ đọc tới cuối đoạn này và nhận ra rằng mình gần như chẳng nhớ được bất kỳ đoạn nào trước đó nữa.
Nếu vậy, cứ yên tâm, bạn không phải người duy nhất đâu. Một bài báo tổng quan (review paper) vào năm 2012 do một giáo sư về khoa học thông tin tại đại học San Jose State chuyên nghiên cứu về thói quen đọc, Ziming Liu, đã chỉ ra rằng khi ta đọc những chữ điện tử ta thường có xu hướng đọc lướt nhanh hơn so với lúc đọc trên giấy. Và các màn hình ngày càng hiện diện nhiều hơn trong cuộc sống của chúng ta nên kiểu đọc lướt vội vàng ấy đã trở thành tiêu chuẩn đọc cơ đấy, theo như lời nhà khoa học thần kinh nhận thức Maryanne Wolf, tác giả cuốn Proust and the Squid: The Story and Science of the Reading Brain, và Reader, Come Home: The Reading Brain in a Digital World.
Dựa trên nghiên cứu của chính Wolf về khoa học thần kinh trong quá trình đọc thì, bà cho rằng kiểu đọc vội vàng kia đang làm giảm rất nhiều ích lợi và cả niềm vui thú của một trong những bước nhảy lớn nhất mà nền văn minh nhân loại đạt được. Bà cũng nói thêm, việc này giải thích rằng tại sao nhiều người khó nhớ lại những gì mình từng đọc đến thế, dù mới chỉ vài phút trôi qua.
Để hiểu được tại sao ta thường quên những gì mình đọc, ta cần hiểu quá trình diễn ra trong não bộ của của cả 2 nhóm người đọc, chú tâm lẫn phân tâm. Người đọc chú tâm thường xuyên tạo ra mối liên kết giữa điều mình đọc và thứ họ biết, đồng thời đánh giá xem kiến thức đó có giống với kinh nghiệm của mình không, cố gắng quyết định xem có nên tin hay đồng ý với những gì mình đang đọc và chấp nhận quan điểm của một người khác hay không. “Có rất nhiều giả thuyết đang được hình thành ở thùy trán của bạn: ‘Ủa, đúng rồi này. Ý là như vầy nè. Khoan, chờ chút, có thật không nhỉ?’ ”, bà nói.
Song nếu người ta cố gắng đọc dòng chữ trước mắt thật nhanh hoặc chỉ tập trung một cách nửa vời thì, não bộ sẽ không hoạt động nổi ở mức độ có thể đưa ra những phân tích cốt lõi. Việc trở nên phân tâm và nóng vội cũng làm giảm khả năng hình thành các liên kết ta cần để gắn các thông tin lại với nhau đấy. “Bạn sẽ nhớ được đôi chút về nó. Nhưng ở một mức độ sâu sắc hơn thì, bạn chưa có đủ thời gian để xử lý đâu” — quá trình mã hóa những trải nghiệm thành ký ức trong não bộ.
Không phải lúc nào việc này cũng là tệ hại. Quên đi được vài điều ta gặp phải là một phần để tồn tại trong thế giới phức tạp này. “Có quá nhiều thông tin trên thế giới, ta chẳng thể nào xử lý hết được đâu” – Monica Rosenberg, một nhà khoa học thần kinh nhận thức tại Đại học Chicago. Sự chuyên chú là một phần quan trọng để chắt lọc số thông tin ấy, tách biệt ra xem những gì sẽ được lưu vào trong bộ não ta còn thứ gì thì không. Có một mẹo ở đây ấy là hãy để sự chú tâm và trí nhớ hoạt động đồng thời trong lúc đang đọc, từ đấy ta sẽ lựa chọn được xem mình muốn ghi nhớ gì và bỏ qua (hoặc quên đi) tất cả những thứ khác.
Trong phòng thí nghiệm của mình, Rosenberg đã được chứng kiến tầm quan trọng của sự chuyên chú trong việc nhớ ra những thứ mình đã đọc. Ví dụ, trong một nghiên cứu năm 2018, bà đã phát hiện ra rằng khi yêu cầu ai đó đọc nhiều đoạn viết về lịch sử Hy Lạp, về sau những người thể hiện sự tập trung trong hoạt động của não bộ có khả năng nhớ lại thứ mình đã đọc một cách tốt hơn.
Cách ứng dụng cũng đơn giản thôi: Nếu muốn ghi nhớ rõ hơn thứ mình đã đọc, hãy cố gắng loại bỏ sự phân tâm trước khi bắt đầu đọc nhé. “Tôi phát hiện ra rằng mình hay cố gắng đọc một bài báo nào đó”, Rosenberg nói, “nhưng rồi tôi lại quay ra xem email hay sinh viên của tôi bước vào và bọn tôi lại nói về các dự án nghiên cứu, rồi tôi sẽ chỉ nhớ được rất ít thôi”.
Đối với Wolf, loại bỏ được sự phân tâm đồng nghĩa với việc phải ngắt mạng, ngừng đọc email và từ bỏ ham muốn với internet. “Nếu cần phải cho người đọc một mẹo nào đó thì, hãy bắt đầu đọc với một bản cứng nhé, bạn sẽ cần đọc chậm, đọc kỹ hơn và chỉ đọc trong vòng 20 phút thôi”, bà nói. Đặc biệt trong cuộc sống hối hả hiện nay, việc nghỉ ngơi một hoặc hai giờ, gác công việc của mình lại rồi đọc sách là điều không tưởng với hầu hết chúng ta. Thực hiện một phần việc nhỏ như Wolf làm có lẽ sẽ dễ hơn đối với lịch làm việc dày đặc đồng thời khiến tinh thần đỡ mệt mỏi hơn.
Việc đọc một cách chủ động — ghi chép lại, hình dung mọi thứ và nói chuyện với một người bạn về cuốn sách — cũng có thể thúc đẩy quá trình hình thành những liên hệ giữa thông tin bạn đang tiếp nhận và những thứ bạn biết, đồng thời tăng cường trí nhớ của bạn đấy. Điều này không đồng nghĩa với việc chủ động highlight, đọc lại hoặc gõ lại những gì mình đang đọc mà là cố gắng nhập tâm với những dòng chữ: ghi lại suy nghĩ của chính bản thân mình, các câu hỏi và thứ mà bạn hình dung ra, dù có là ghi ra lề hay viết vào một nơi khác.
Wolf bảo, không may là chẳng có lối đi tắt nào để đọc được ở mức độ sâu sắc này đâu. Nhưng phần thưởng của nó rất xứng đáng với nỗ lực bỏ ra đấy. Nhờ việc đọc dù chỉ trong 20 phút mỗi ngày, bà đã tìm lại được niềm vui lớn lao khi đọc sách — cảm giác được lạc mình trong những trang giấy kia.
Bà nói thêm: “Người đọc tài năng sẽ vượt lên trên cả tri thức, cảm xúc hay việc nhìn nhận quan điểm của người khác để bước vào một thế giới xa xôi nhất mà tư duy của chúng ta tạo ra được”. Mục tiêu tối thượng của việc đọc không nên dừng lại ở mức ghi nhớ, mà phải là thấu hiểu cùng trí tuệ.
https://www.facebook.com/groups/1988191741413952?view=permalink&id=2582348581998262